Hoa sen trong đạo phật

Lý do Hoa sen lại gắn liền với đạo phật

Tương truyền trong Phật giáo, vào lúc Đản sinh tại vườn Lâm Tì Ni, mỗi bước trong bảy bước đi đầu tiên của Đức Phật đều có hoa sen hiện ra nâng đỡ. Khi vừa thành đạo, Ngài phân vân trước con đường giáo hóa chúng sinh. Giáo lý giải thoát tế nhị, thâm sâu, ly dục, vô ngã, đi ngược với tập quán ham muốn và suy tư chấp trước của con người, làm sao để con người có thể tiếp nhận giáo lý ấy?

Nhưng sau khi nhìn ngắm hồ sen, qua tuệ nhãn của mình, Đức Phật thấy rằng giữa cuộc đời này có nhiều hạng căn cơ khác nhau. Có căn cơ thấp như khi sen còn trầm luân dưới đáy bùn, có căn cơ cao như khi đã vươn lên thành hoa sen nở xòe ra đón nhận ánh sáng mặt trời.

Tương tự, nếu có những người mãi đắm chìm trong dục vọng thì cũng có những người căn cơ cao có thể đón nhận được giáo lý uyên thâm mà Đức Phật đã chứng ngộ. Do đó, Đức Phật quyết định lên đường chuyển vận bánh xe Chánh pháp…

Tại sao khi nói đến Phật giáo là nói đến hoa sen?

Căn duyên nào đã đưa hoa sen từ thiên nhiên trở thành một biểu tượng của Phật giáo?

Các văn bản cổ từ 5000 năm trước, Ấn Độ đã nhắc tới hoa sen tám cánh như một biểu tượng của sự hài hòa trong vũ trụ. Sen ẩn sâu dưới bùn xa lìa trần thế gọi là u vi, giống như cuộc đời của người tu hành luôn tránh xa những điều trần tục, cuộc đời ấy là sự dâng hiến âm thầm, là nỗ lực vươn đến sự giải thoát chứ không khoe khoang. Sen khiêm tốn không khoe tài đua sắc với các loài hoa khác trên cánh đồng gọi là ẩn vi, thể hiện sự khiêm nhường như cuộc đời tu hành của người Phật tử.

Lá sen ngửa rộng lên trời với những thớ mạch như nét vẽ của thiên nhiên gọi là tế vi. Tất cả mặt phải của lá đều hướng lên tượng trưng cho sự thành tâm. Ví như tâm không đua chen danh lợi, những tiếng tăm hay của cải vật chất chỉ là phù du. Người Phật tử có nhiều pháp môn tu tập nhưng đều quy về một hướng giải thoát.

Mọi thành phần của sen đều có công dụng riêng như để chữa bệnh, hoặc để ăn, được gọi là tinh vị, cũng giống như thân, khẩu, ý của một người Phật tử biết thúc liễm thân tâm luôn luôn có công dụng cứu người giúp đời… Cuộc đời sen còn như là một minh họa cho thuyết luân hồi của nhà Phật. Sen nở rồi sen tàn cũng chỉ là vòng luân hồi thường tình như quan niệm Phật giáo.

Đạo Phật là “đạo hoa sen”

Trong Phật giáo hoa sen là biểu tượng của sự thuần khiết và sinh hóa hồn nhiên. Theo kinh Lalitavistara, phần tâm linh của con người thì vô nhiễm, giống như hoa sen mọc trong bùn mà không bị hôi tanh bởi bùn. Còn theo Phật giáo Mật tông thì trái tim con người giống như đóa sen hàm tiếu, khi Phật tính phát triển bên trong thì đóa sen sẽ nở. Đây chính là ý nghĩa của việc Phật ngồi trên tòa sen.

Trong Phật giáo Tantra, đóa sen biểu thị cơ quan sinh dục nữ và đó chính là nguyên lý âm trong vũ trụ. Trong thai tạng giới Mạn-đà-la, đóa sen trắng ở trung tâm Mạn-đà-la, biểu thị tử cung (Thai tạng) của thế giới…. Biểu tượng hoa sẽ trong Phật giáo được thể hiện rất uyển chuyển với nhiều màu sắc và dáng vẻ khác nhau. Mỗi cách thể hiện tượng trưng cho một ý nghĩa riêng biệt.

• Hoa Sen trắng tượng trưng cho sự thuần hóa của nhân tính, bồ đề tâm hay còn gọi là giác tâm, thường có 8 cánh ứng với Bát chính đạo; là đặc trưng của phái Mật tông và là đoá sen của các vị Phật.
• Sen đỏ là loại sen của Quan Thế Âm tượng trưng cho bản chất nguyên thuỷ của trái tim, là đoá hoa của tình yêu, đam mê và sự năng động.
• Sen xanh là loại sen của Văn Thù Sư Lợi, hiện thân của trí tuệ viên thành. Là biểu tượng của trí tuệ, tri thức của chiến thắng của tinh thần đối với các cảm quan.
• Sen hồng là loại sen tối thượng, thường được dành cho các vị tối cao, là đoá sen của những vị tu theo giáo phái nguyên thủy.
• Sen tím thẫm tượng trưng của phái Mật tông là đóa sen huyền diệu.

Hoa sen trong Phật giáo còn thể hiện ở trong những biểu tượng khác như khi lễ Phật, hai bàn tay chắp lại như hình búp sen, kiểu lễ này gọi là “Liên hoa hợp chưởng”; bộ áo cà sa của tỳ khưu được gọi là “Liên hoa y” hay “Liên hoa phục”; cõi cực lạc của A-di-đà còn được gọi là “Liên bang”, là một cõi có nhiều hoa sen.

Hoa sen trắng có 8 cánh nằm trên vòng tròn viền trắng, nền màu xanh lá mạ là huy hiệu của gia đình Phật tử. Ba cánh hoa dưới tượng trưng cho Tam bảo – Phật, Pháp, Tăng. Năm cánh hoa phía trên của tượng trưng cho 5 đức hạnh theo thứ tự từ trái qua phải, từ ngoài nhìn vào là: trí tuệ, hỉ xả, tinh tấn, thanh tịnh, từ bi. 

Ở Việt Nam hoa sen được hiện diện ở trong các chùa chiền điể hình như: Chùa Một Cột, biểu tượng một bông hoa sen mọc trên hồ ở Hà Nội; chùa Bút Tháp có Tháp Cửu phẩm liên hoa, chùa Tây Phương, Hà Tây có các đầu cột được làm thành hình bông hoa sen hoặc làm thành cả hồ sen; Chùa Kim Liên, Hà Nội có tổng mặt bằng được cô gọn lại thành hình tượng một bông sen….

Hoa sen được lựa chọn để trở thành quốc hoa của Việt Nam vì ý nghĩa thiêng liêng. Hoa sen là loài hoa mang trong mình biểu trưng của Phật giáo, mang những phẩm chất tốt đẹp của Phật giáo. Hoa sen sinh ra gắn liền với lịch sử Phật giáo nói chung và hơn hai ngàn năm Phật giáo Việt Nam nói riêng.